मधुबन खुशबू देता है…

…………

१९७८ साली इंदिवर या कवीनं लिहिलेलं ‘मधुबन खुशबू देता है…’ हे गाणं येसूदासनं गायलं. हे गाणं चित्रपटसृष्टीतले गुणी अभिनेते राजेंद्रकुमार आणि नूतन यांच्यावर चित्रित करण्यात आलं होतं. हे गाणं पहिल्यांदा ऐकलं, तेव्हा मी शाळेत होते; पण त्यानंतर कित्येकदा हे गाणं ऐकलं, तरी त्याची गोडी आजही तितकीच अवीट आहे. हे गाणं ऐकताना मन भरून येतं. ‘सूरज ना बन पाये, तो बन के दीपक जलता चल…’ ही ओळ, ‘तुझ्या हातून खूप भव्यदिव्य घडणार नाही म्हणून काहीच करायचं नाही, असंही नाही. तुझी एक लहानशी कृतीच खूप काही करू शकते,’ हा या गीतातला संदेश मला आजही तितकाच भावतो. या गीतातल्या ‘मधु’ या शब्दानं माझं मन एका तरुणाच्या कामात जाऊन अडकलं. या तरुणाचं नाव अमित गोडसे!

अमित आपल्या आई-वडिलांबरोबर छत्तीसगडमधल्या रायपूरमध्ये राहणारा एक शाळकरी मुलगा! वडिलांच्या सतत होणाऱ्या बदल्यांमुळे अनेक ठिकाणी त्याचीही भटकंती होत असे. या भटकंतीतून त्याला रायपूरनं मात्र जास्त लळा लावला. जंगलाजवळ घर असल्यामुळे फावल्या वेळात झाडावर चढायचं, मधमाश्या असोत वा फुलपाखरं, त्यांचं निरीक्षण करायचं त्याला खूपच आवडायचं. इतकंच काय, पण आई रागावली तर अमित चक्क झाडावर चढून रुसून बसायचा. अनिल अवचटांनी ‘मस्त मस्त उतार’ या काव्यसंग्रहातल्या त्यांच्या एका कवितेत म्हटल्याप्रमाणे, ‘एकदा मन रुसलं, झाडावर जाऊन बसलं’

आईनं समजूत काढल्यावर मग कुठे अमित महाशय झाडावरून खाली उतरायचे. निसर्गाचं हे वेड वाढतच होतं. सहावीच्या वर्गात असताना एकदा सगळ्या मित्रांनी आंब्याच्या झाडावर चढून आंबे तोडायचं ठरवलं. त्याच दिवशी संस्कृतची चाचणी परीक्षादेखील होती. झाडावर चढलेला अमित इतका रमून गेला, की आपली आज परीक्षा आहे ही गोष्टदेखील तो विसरून गेला. मग शाळेत जे व्हायचं ते सगळं रामायण झालं; मात्र उनाडक्या काही थांबल्या नाहीत. अमितला मासे पकडायलाही खूप आवडायचं. आईला वाटलं, आपल्या पोराची संगत बरोबर नाही. त्यामुळे तिनं त्याला दुसऱ्या शाळेत घातलं; पण तिथंही तेच घडत होतं.

हळूहळू अमित मोठा होत होता. शाळेत असताना त्याला गणित विषय आवडायला लागला होता; मात्र पुढची दिशा ठाऊक नव्हती. दहावीत असताना चांगले गुण मिळाले. मग आई-वडिलांनी त्याला ‘तू इंजिनीअर हो’ असं सांगितलं. अमितनं इंजिनीअरिंगला प्रवेश घेतला आणि तो मेकॅनिकल इंजिनीअर झाला. पहिलीच नोकरी मुंबईसारख्या महानगरीत आणि सॉफ्टवेअर क्षेत्रात मिळाली. पाच वर्षं अमितनं ही नोकरी इमानेइतबारे केली; मात्र त्याला मुंबई आवडायची नाही. आपण कुठून या काँक्रीटच्या जंगलात आलो, असं वाटून त्याला मग रायपूरचं जंगल आठवायचं. आपल्या टेबलवरून त्याला आपल्या बॉसची केबिन दिसायची. काही वर्षांनी आपणही बढती मिळून त्या केबिनमध्ये बंदिस्त जागेत बसलेलो असू, असे विचार मनात येताच तो अस्वस्थ व्हायचा.

त्याचदरम्यान अण्णा हजारे यांच्या नेतृत्वाखाली देशभर भ्रष्टाचारविरोधी चळवळ सुरू झाली होती. निषेध, मोर्चे, घोषणा या सगळ्यांत अमितनंही भाग घेतला. त्या वेळी त्याला ७०-७५ वर्षं वयाची अनेक माणसंही भेटली. त्यांच्याशी बोलताना त्याला कळलं, की यातल्या प्रत्येकाला आयुष्यात वेगळंच काहीतरी करायचं होतं; पण ते राहूनच गेलं आणि ती खंत उराशी घेऊन ते जगत होते… अमितच्या मनात त्या वेळी विचार आला, की आपण राजकारणात जाऊ शकतो का? त्याचं उत्तर मनानं ‘नाही’ असं दिलं. मग त्यानं मनाला दुसरा प्रश्न विचारला, ‘आपण आहे ती नोकरी आयुष्याच्या अखेरपर्यंत करू शकतो का?’ त्याचंही उत्तर ‘नाही’ असंच येत होतं; पण करायचं काय हे मात्र काही केल्या कळत नव्हतं.

मुंबईतली गर्दी, जागांचे आकाशाला भिडलेले भाव हे सगळं बघून अमितनं पुण्यात वारजे या भागात एक ब्लॉक विकत घेतला. शनिवार, रविवारी तो मुंबईहून पुण्यात येऊ लागला. एकदा सुट्टीच्या दिवशी असाच तो आला असताना त्यानं बघितलं, की त्याच्या सोसायटीत मधमाश्यांचं पोळं लागलेलं होतं आणि आपल्या मुलांना या मधमाश्या चावतील या भीतीनं लोकांनी ‘पेस्ट कंट्रोल’वाल्यांना बोलावलं होतं. ‘पेस्ट कंट्रोल’च्या लोकांनी येऊन तिथे फवारणी केली आणि बघता बघता मृत मधमाश्यांचा सडा खाली पडला. त्या मधमाश्यांकडे पाहून अमितचा जीव कळवळला. त्याला इवल्याश्या बाटल्यांतला मध विकत घेणारे लोक दिसायला लागले. लोकांना मध हवा आहे, पण मधमाश्या नको आहेत, या विचारांनी त्याला अस्वस्थ वाटायला लागलं. कोणीतरी या मधमाश्यांना वाचवायला हवं. आज आपल्या सोसायटीत घडलंय, उद्या आणखी कुठेही हे घडणार, घडतही असेल…. हे सगळे बेचैन करणारे विचारच अमितला पुढल्या आयुष्याचं वळण दाखवणार होते.